Emomali Rahmon, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün Kurucularından Biridir

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün 20. yıldönümünün Tacikistan Cumhuriyeti'nin devlet bağımsızlığının 30. yıldönümünün arifesine denk gelmesi semboliktir ve Tacikistan Cumhuriyeti bu iki siyasi ve tarihi olayı bu yıl Eylül ayında kutlayacaktır.

Bugün Tacikistan Cumhuriyeti'nin bölgesel ve küresel olayların mekanlarından biri ve modern tehditler ve zorluklarla mücadele için ortak çabaları koordine etmek için bir yer haline gelmesi bir gurur meselesidir. Bu yıl, Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon'un doğrudan girişimiyle ülkemizde her biri içerik olarak bölgesel ve küresel öneme sahip bir dizi önemli üst düzey siyasi ve güvenlik etkinliği düzenlenecek.

Bu önemli siyasi olaylardan biri de bu yıl Eylül ayında Duşanbe'de yapılacak olan Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesidir.

Aslında Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon, kurulduğu ilk günlerden itibaren somut girişimler ve yapıcı öneriler ile aktif olarak yer alan ve bu örgütün oluşumunda ve gelişmesinde özel bir yeri olan Şanghay İşbirliği Örgütü'nün kurucularından biridir.

Ayrıca örgütün gelişmesinde Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon'un rolü ve katkısı çok önemlidir. Çünkü bundan tam 20 yıl önce Duşanbe'deki Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesi'nde “Şanghay Beşlisi”nin “Şanghay İşbirliği Örgütü”ne dönüştürülmesi ya da değiştirilmesi fikri Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon tarafından dile getirildi.

Unutulmamalıdır ki, Şanghay İşbirliği Örgütü, ülkemizin kuruluş ve oluşumunun henüz başında olduğu Tacikistan Cumhuriyeti için özel bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün kurucu üyelerinden biri olan Tacikistan Cumhuriyeti'nin bu yapıda bölgesel işbirliği düzeyini önemli ölçüde artıracak büyük bir potansiyel gördüğünü vurgulamak isteriz. Örgütün ilk günlerinden itibaren Tacikistan Cumhuriyeti, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün tüm alanlarında aktif olarak yer almıştır.

Şanghay Beşlisi'nin Şanghay İşbirliği Örgütü'ne çeşitli alanlarda çok taraflı işbirliğine dönüştürülmesi sürecinin 20 yıl önce Tacikistan Cumhuriyeti'nin başkentinde Duşanbe'deki Devlet Başkanları Zirvesi'nde (5 Temmuz 2000) başladığı biliniyor.

Böylece, Tacikistan Cumhuriyeti'nin Şanghay Beşlisi'ni şimdilerde Şanghay İşbirliği Örgütü - ŞİÖ olarak bilinen bölgesel ve uluslararası bir örgüte dönüştürme önerisi, ülkemizin prestijini artıran Tacikistan Cumhuriyeti tarafından ortaya atılmıştır.

Duşanbe'deki zirve, Şanghay Beş üye devletinin istikrar ve güvenlik çıkarları doğrultusunda siyasi, diplomatik, ticari, ekonomik, askeri, askeri-teknik işbirliğini güçlendirmek için birlikte çalışmaya hazır olduğunu teyit ettiler.

Duşanbe Zirvesi'nde, Şanghay'ın beş ülkesi, bağımsız bir organizasyon içinde gelecekteki işbirliği planlarını açıkça tanımladı. Ayrıca Duşanbe Deklarasyonu'nun beşinci paragrafında taraflar uluslararası terörizm, aşırıcılık ve ulusal ayrılıkçılıkla mücadelede birlikte çalışma konusunda anlaştılar. Duşanbe Zirvesi deklarasyonunda yer alan bu üç mücadele alanı, gelecekte Şanghay İşbirliği Örgütü'nün ana faaliyet alanlarını oluşturmuştur.

Duşanbe Deklarasyonu ayrıca, bölgedeki ticari ve ekonomik işbirliğine, enerji, kültür, çeşitli sergi ve festivallerin düzenlenmesi, sanat turizmi, çevre koruma ve bölgedeki su kaynaklarının doğru kullanılması alanlarında işbirliğinin güçlendirilmesine özel önem vermektedir.

ŞİÖ'nün yirminci yıldönümünün, bu organizasyondaki Tacikistan Cumhuriyeti başkanlığının zaman ve tarihi kaderi ile çakıştığını belirtmek gerekir. Devletimizin, diğer ŞİÖ üye devletleriyle verimli ve yapıcı işbirliği içinde, sürdürülebilir kalkınma ve ŞİÖ bölgesi halklarının refahı adına başarılı bir şekilde işbirliği yapabildiğine inanıyoruz. Belirlenen hedeflere ulaşılması, ŞİÖ üye devletlerine taraflar arasındaki yapıcı diyalogun geliştirilmesi ve daha da güçlendirilmesi görevini verir.

Bu yıl yirminci yılını kutladığımız Şanghay İşbirliği Örgütü'nün varlığının ilk günlerinden itibaren kendisini sadece üye ülkeler veya bölge ülkeleri için değil, aynı zamanda tüm dünya ülkeleri ve katılımcılar için uluslararası düzeyde aktif bir örgüt ve etkili bir kurum olarak kabul ettiğini belirtmek gerekir. Bu nedenle Örgütün yirminci yıl dönümü kutlamaları, bölge ve dünyadaki tüm insanlar için önemli bir olay olacaktır.

Tacikistan Cumhuriyeti, Şanghay İşbirliği Örgütü’nü, bölgesel diyalog düzeyini yükseltmek için büyük potansiyele sahip olan, güvenilir, evrensel ve yapıcı bir bölgesel platform olarak görmektedir.

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün istikrarlı üyeliğinin, Örgüt'ün amaç ve hedeflerine zamanında ulaşmasını sağlayacağına inanıyoruz. Bu, her şeyden önce ekonomik işbirliği, insani diyaloğun güçlendirilmesi ve bölgesel güvenliğe yönelik zorluklara ve tehditlere karşı etkin direniş için geçerlidir.

Şanghay İşbirliği Örgütü, üç okyanus arasında yer alan sekiz ülkeyi birleştiriyor. Örgütün jeopolitik bölgesi, büyük ve küçük yüzlerce ulustan oluşmaktadır. Bugün ŞİÖ, Avrasya kıtasının topraklarının yaklaşık %60'ını birleştiren ve zengin kültür ve geleneklerle farklı halkları birbirine bağlayan bir alandır. Bu gerçek, ŞİÖ'u niteliksel olarak yeni bir bölgesel ve küresel ilişkiler sistemi oluşturmaya zorlar. Bunun nedeni, bu örgütün üye devletlerinin çok büyük stratejik kaynaklara sahip olmalarıdır.

Bugün, ŞİÖ aktif olarak gelişen ekonomiye sahip geniş bir bölge, küresel öneme sahip büyük bir pazar, doğal kaynaklar açısından zengin ve güçlü bir üretim üssü, gayri safi yurtiçi hasıla 15.6 trilyon dolardan fazla veya dünya ticaretinin ve toplam ticaretin %21'ini oluşturan 5,9 trilyon dolar olarak tahmin ediliyor. (dünya dış ticaretinin %12'sini oluşturmaktadır). ŞİÖ üye devletlerinin 2019 yılında toplam dış ticaret cirosunun 6,3 trilyon ABD dolarını aştığını belirtmek gerekir.

Böylece, kurucu devletler tarafından kurulan model zamana direnmiş ve Şanghay İşbirliği Örgütü itibar kazanmış ve uluslararası toplumun güvenini kazanmıştır. Her yıl, ŞİÖ'a üyelik başvurularının sayısı artıyor, bu da Örgütün olumlu gündeminin artan çekiciliğinin, beyan ettiği ilke ve hedeflerinin açık bir göstergesidir. Bu bağlamda, ŞİÖ'nün kurumsal gelişiminin gündemindeki kilit konulardan biri, yeni devletlerin benimsenmesi yoluyla daha da genişletilmesi süreci olduğu belirtilmelidir.

Elbette, Örgüt'ün genişleme süreci, SCO'nun artan etkisinin bir örneğidir. Hindistan Cumhuriyeti ve Pakistan İslam Cumhuriyeti'nin ŞİÖ ailesine katılması, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün dünya toplumunda tanınan en yüksek statüsünün açık bir örneğidir.

Yeni devletler girdiğinde, koordinasyonu, karşılıklı güven ve saygı duygusunu sürdürmek önemlidir. Bu kapsamda, ŞİÖ'ye katılmak isteyen ülkelerle detaylı görüşmeler yapılmış olup, Duşanbe Zirvesi'nin bu yıl da genişlemesi beklenmektedir.

Son 20 yılda ŞİÖ'nün yeni arkadaşlar ve ortakların ortaya çıkmasına katkıda bulunduğunu, Örgüt'te önemli gözlemci ve diyalog ortakları yapılarının oluşturulduğunu ve işbirliğine ilişkin ilgili belgelerin imzalandığını söylemek gerekir. ŞİÖ uluslararası ilişkileri aktif olarak geliştiriyor, BM, Asya ve Avrupa'daki bölgesel kuruluşlarla diyaloğu güçlendiriyor.

Bu tarihi dönemde, ŞİÖ üye devletleri tüm dünya topluluğuna karmaşık bölgesel sorunları çözmek için yeni bir yaklaşım göstermiştir. Her şeyden önce, aktif tartışmada ve taraflar arasındaki geniş görüş alışverişinde, ortak yöntemlerin geliştirilmesinde ve Örgütün yakın gelecek için ortak bir gündeminin oluşturulmasında ifade edilir. Şanghay İşbirliği Örgütü'nün yirmi yıllık yolu, dostluk, karşılıklı yarar sağlayan ticari ve ekonomik işbirliği ve ŞİÖ üye devletlerinin siyasi diyaloğunu güçlendirme yoludur.

Yirmi yıllık varlığı boyunca, Şanghay İşbirliği Örgütü etkili ve benzersiz bir uluslararası alt-bölge yapısı ve acil küresel ve bölgesel sorunlara kapsamlı çözümler için önemli bir platform haline geldi. Bu dönemde tarih, Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon'un şu sözlerinin doğruluğunu göstermiştir: “Kuruluş, mevcut gelişim aşamasında kendi imajına ve prestijine sahiptir ve kapsamlı gelişim için büyük fırsatlar yaratmasına izin verir. Bu nedenle ŞİÖ, kendisiyle doğrudan temas kurmak isteyen birçok ülke, bölgesel ve uluslararası kuruluşun ilgisini çekmektedir.”

ŞİÖ'nün hızla değişen küresel durum bağlamındaki faaliyetleri ve terörizm, aşırıcılık, siber suçlar ve COVID-19 pandemisi gibi modern zorluk ve tehditlerin yayılması, dünyadaki birçok ülkenin çok taraflı işbirliğine ihtiyaç duyduğunu bir kez daha göstermektedir.

Bu bağlamda, pandemi sırasında Örgütün kendisini modern güvenlik zorlukları ve tehditleriyle mücadele için etkili bir platform olarak sunabildiğini belirtmek gerekir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, Avrupa Birliği, AGİT ve Arap Devletleri Ligi de dahil olmak üzere ŞİÖ üye devletlerinin ortak çabaları uluslararası alanda tanınırlık kazanmıştır.

Bu bağlamda, ŞİÖ'nün faaliyetlerinde, hem üyelerinin hem de dünya topluluğunun çıkarlarına dayalı, eşit ve adil bir dünya düzenine ulaşmak için yapıcı bir işbirliği modeli sergilediği söylenebilir.

Şanghay İşbirliği Örgütü için barış, güvenlik ve istikrarın korunması, Kuzey Kutbu'ndan Hint Okyanusu'na ve Pasifik'ten Baltık'a kadar sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması ana önceliklerden biri olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Bu bağlamda ŞİÖ', yeni zorluklar ve tehditlerle mücadele etmek için uluslararası bir yasal çerçeve geliştirmeye devam edecektir.

2001'den bugüne kadar olan dönemde ŞİÖ'nün 1.400'den fazla belgeyi kabul ettiği belirtilmelidir. Kabul edilen tüm Şanghay İşbirliği Örgütü belgelerinin analizi, bunların %47'sinin güvenlikle ilgili olduğunu gösteriyor.

Genel olarak, ŞİÖ içinde son 20 yılda geliştirilen belgelerin çok yönlü yapısı, tarafların önemli uluslararası ve bölgesel meselelerdeki pozisyonlarını tutarlı bir şekilde koordine etme ve çözüm arama arzusuna tanıklık ediyor.

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün kuruluşundan bu yana Afganistan'daki askeri-politik sürece yakından ilgi gösterdiği belirtilmelidir. Çünkü komşu Afganistan toprakları, ŞİÖ alanındaki güvenlik sorunlarının ana kaynaklarından biri olmaya devam ediyor.

2021'de Afganistan'daki olaylar niteliksel olarak farklı bir karakter kazandı. Afganistan'daki krizin mevcut gerçeği, ŞİÖ'yü daha aktif olmaya zorluyor. Bu bağlamda, bugün ŞİÖ'nün Afganistan'daki durumla ilgili olarak kararlı adımlar atmasının zamanının geldiğine inanıyoruz. Pek çok ŞİÖ üye devleti, özellikle Afganistan ile doğrudan bir devlet sınırına sahip olanlar, önemli potansiyel ve yeterli kaynaklara sahip olanlar, Afgan krizinin siyasi çözümüne kararlı bir katkıda bulunmalıdır.

Tacikistan Cumhuriyeti, Şanghay İşbirliği Örgütü çerçevesinde modern tehditlere, zorluklara ve tehditlere karşı mücadelede güvenilir ve aktif bir ortak olarak kendini kanıtlamıştır. ŞİÖ'nün ilk günlerinden itibaren, Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon, Afgan krizi konusunu Şanghay İşbirliği Örgütü'nün gündeminde her zaman dile getirmiş ve bazı ŞİÖ üye devletlerinin ve diğer ülkelerin pek dikkate almadığı durumu öngörmüştür.

Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon'un daha önce Şanghay İşbirliği Örgütünün içinde Tacikistan'da kalıcı bir uyuşturucuyla mücadele merkezi kurma girişimi hakkında konuştuğunu belirtmek gerekir. Örgütün uyuşturucu kaçakçılığı konusundaki sorumluluğu alanında daha etkin bir şekilde mücadele etmesini sağlayacağından, bu girişimin zamanında ve yerinde olduğuna inanıyoruz.

Tacikistan Cumhuriyeti, yapıcı süreçte aktif rol almaya devam etmeye ve Şanghay İşbirliği Örgütü çerçevesinde kararlaştırılan siyasi, ekonomik, insani ve diğer alanlarda güven artırıcı önlemlerin amaç ve hedeflerine katkıda bulunmaya hazırdır. Tacikistan Cumhuriyeti ayrıca Örgütün çok yönlü faaliyetlerinin daha da iyileştirilmesine ve uluslararası arenadaki rolünün ve prestijinin geliştirilmesine katkıda bulunacaktır.

Bu bağlamda, Duşanbe'deki ŞİÖ Yıldönümü Zirvesi'nin işbirliğinin tüm alanlarında daha da genişlemesine katkıda bulunacağını güvenle söyleyebiliriz. Ayrıca, ŞİÖ'nün 2021'de Duşanbe'deki bu yıldönümü zirvesinin, Örgütün çok yönlü faaliyetlerini daha da geliştireceği ve uluslararası arenadaki rolünü ve prestijini artıracağı belirtilmelidir.

Sonuç olarak, nispeten kısa bir tarihsel dönemde ŞİÖ, dünya toplumuna çok taraflı işbirliğinin etkili bir modelini gösterebilmiş ve bu sektör, abartısız, sadece bölgesel ve uluslararası siyasetin ve güvenliğin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

Ashrafjon Gulov 

Tacikistan Cumhuriyeti 

Ankara Büyükelçisi